افزایش جمعیت کره زمین یکی از دلایلی است که موجب رشد تولید و پرورش دام و طیور، برای تامین مواد غذایی انسان شده است. امروزه صنعت تولید و پرورش دام و طیور، توانایی تامین مواد غذایی مورد نیاز انسان‌ها را از طریق افزایش منابع اولیه و بهبود راندمان تولید، کسب کرده است. شایان ذکر است که این توانایی، در اثر مطالعه، پژوهش و کشف روش‌هایی برای بهبود فرآیند تولید، پروش و تغذیه طیور به وقوع پیوسته است؛ به طوری که امروزه پرورش طیور گوشتی، در دوره‌های حداقل ۴۲ روزه، متوسط ۴۵ روزه و حداکثر تا ۵۵-۵۷ روزه (بر اساس شرایط بازار، ممکن است طول دوره افزایش یابد) انجام می‌شود. تغذیه طیور، یکی از مهم ترین عوامل تاثیرگذار بر این روند این دوره‌ها بوده و تاثیر فراوانی در مدت زمان طول دوره، کیفیت محصول، کیفیت اجرای دوره و… دارد.
احتیاجات غذایی از دید کلی
متخصصین تغذیه طیور احتیاجات غذایی را با ترکیب مواد خوراکی در دسترس به منظور تهیه جیره‌ای با حداقل قیمت برآورده می‌کنند. به طور کلی، از برنامه‌ریزی خطی جهت تنظیم فرمول‌های حاوی مواد مغذی بسیار ضروری استفاده می‌شود که شامل:
- انرژی قابل متابولیسم
- پروتئین خام
- آمینواسیدهای ضروری به خصوص: متیونین، سیستین، لیزین، تریپتوفان و ترئونین
- چربی‌ها و اسیدهای چرب ضروری: اسید لینولئیک و لینولنیک
- مواد معدنی پر نیاز: سدیم، کلسیم، منیزیم، پتاسیم، کلر به صورت کلراید، فسفر به صورت فسفات و گوگرد به صورت سولفات
- مواد معدنی کم نیاز: مس، کبالت، منگنز، روی، سلنیوم، آهن، ید به صورت نمکهای ید دار و کروم
- گزانتوفیل‌ها برای ایجاد رنگ در زرده و پوست
- ویتامین‌ها :
محلول در چربی: D3 ، A (کوله کلیسفرول)، K، E و کولین
محلول در آب: B1 (تیامین)، B2 (ریبوفلاوین)، B6 (پیریدوکسین)، بیوتین، اسید فولیک، اسید پنتوتنیک، نیاسین، B12 (سیانوکوبالامین) و ویتامین C
ویژگی‌های مواد خوراکی
موارد مطرح شده در این بخش، برای راهنمایی در انتخاب مواد خوراکی جهت جیره نویسی ارائه شده است. انتخاب و بهره‌گیری از مواد خوراکی در تغذیه طیور، بستگی به بازدهی اقتصادی این مواد دارد، اما شناخت مزایا و مضرات این مواد و همچنین میزان مصرف آن‌ها، یکی از بحث‌های مهمی بوده که در این بخش به آن می‌پردازیم. از جمله نکات مهم مطالب این قسمت، تعیین محدودیت‌هایی است که در تغذیه طیور با آن مواجه هستیم. در ادامه به بررسی هر یک از مواد خوراکی موجود در تغذیه طیور خواهیم پرداخت.
ذرت
بیشترین نقش در تغذیه طیور را ذرت به عهده دارد. معمولا در جیره‌ها، مقدار ذرت نسبت به سایر مواد خوراکی بیشتر است و همین موضوع موجب شده است که ذرت مهم‌ترین منبع انرژی در تغذیه طیور به شمار آید. ارزش انرژی زایی ذرت، به نشاسته موجود در بخش آندوسپرم بستگی دارد که بخش عمده‌ی آن آمیلوپکتین است؛ همچنین جوانه آن که منبع روغن ذرت است نیز تاثیر زیادی در انرژی زایی ذرت دارد. بیشتر دانه‌های ذرت دارای ۳ الی ۴ درصد روغن می‌باشند.
اندازه ذرت جهت مصرف پرنده
یکی از نکات مهم در استفاده از ذرت در تغذیه طیور، اندازه و چگونگی مصرف آن توسط پرنده است؛ اگر ذرت در جیره‌های مش مصرف شود و در اندازه‌های ۰/۷ تا ۰/۹ میلی‌متر (این اندازه‌ها را در اصطلاح خرد کردن متوسط می‌گویند) آسیاب شود، می‌تواند برای پرنده مناسب باشد. توجه داشته باشید که اگر ذرت در اندازه‌های خیلی ریز (آردی) و یا خیلی درشت آسیاب شود، ممکن است عمل هضم را برای پرنده با مشکلاتی مواجه سازد. اگر خوراک و تغذیه طیور به صورت جیره‌های پلت تهیه می‌شود، لازم است به چسبندگی ذرت و سایر مواد توجه شود، چرا که در جیره‌هایی که بیش از ۳۰ درصد ذرت دارند، تنها با استفاده از ترکیبات پلت چسبان می‌توان پلت‌های مستحکم تولید کرد.
گندم
در بسیاری از کشورها از گندم به عنوان منبع اصلی انرژی در تغذیه طیور استفاده می شود. ارزش غذایی گندم معمولا به میزان نرمی و سختی آن بستگی دارد چرا که این خصوصیات به نحوی بیانگر میزان پروتئین موجود در گندم است. در گندم‌های سخت (نسبت به گندم‌های نرم) میزان پروتئین همراه با نشاسته بیشتر است؛ بنابراین این نوع گندم‌ها حاوی پروتئین و لیزین بالاتری هستند.
از گندم‌های نرم بیشتر در پخت شیرینی و کیک در قنادی‌ها استفاده می‌شود اما از گندم‌های سخت در تهیه انواع ماکارونی استفاده می‌شود. سختی زیاد این نوع گندم‌ها، به دلیل اتصال قوی بین نشاسته و پروتئین‌های بیشتر در آن‌ها می باشد.
گندم در خوراک طیور
در تغذیه جوجه‌های گوشتی، اگر از گندم استفاده شود می‌تواند موجب استحکام بیشتر پلت شود؛ پروتئین‌های گندم سخت همان طور که موجب بهتر شدن خصوصیات پخت می‌شوند، در هنگام پلت کردن نیز سبب اتصال بهتر اجزاء خوراک می‌گردند. حضور گندم در جیره به میزان حداقل ۲۵ درصد، می‌تواند نیاز به افزودن ترکیبات پلت چسبان را مرتفع ساخته و موجب سختی پلت شود.
از سنین ۱۰ تا ۱۴ روزگی به بعد، می‌توان از گندم به عنوان دانه کامل جهت تغذیه طیور استفاده کرد. همچنین افزودن دانه کامل، به جیره متوازنی که حاوی مقادیر کافی از مواد معدنی و ویتامین‌ها است، می‌تواند روش مناسبی برای مرغدارانی که خود در زمینه کشت گندم فعالیت دارند، باشد.
دانه سویا
در تغذیه طیور، دانه‌ی سویا یک منبع بسیارعالی جهت تولید انرژی و پروتئین می‌باشد. این ماده مغذی دارای حدود ۱۸ درصد پروتئین خام و ۲۰ درصد چربی است که همین موضوع، دانه‌ی سویا را به یک منبع متراکم انرژی تبدیل کرده است. دانه‌ی سویا برای مصرف نیاز به دریافت حرارت دارد تا بازدارنده‌های تریپسین آن از بین بروند؛ این فرآیند موجب می‌شود که هضم پروتئین موجود در دانه‌ی سویا راحت تر انجام شود.
اصول مصرف سویا در تغذیه طیور
در صورتی که این حرارت دهی به صورت نامناسب انجام شود یا اصلا انجام نشود، موجب کاهش سرعت رشد و کاهش تولید تخم مرغ و همچنین کوچک شدن اندازه تخم مرغ‌ها خواهد شد. با توجه به اینکه حرارت دهی نامناسب به دانه‌ی سویا، موجب افزایش سایز پانکراس در پرندگان می‌شود، بهتر است میزان حرارت دانه‌ی سویا مورد آزمایش قرار گیرد. یکی از روش‌های ساده این آزمایش، مزه مزه کردن آن است. سویای کم حرارت دیده، مزه‌ای مشابه مزه‌ی فندق دارد؛ این در حالی است که سویای بیش از حد حرارت دیده دارای رنگ تیره‌تر و مزه‌ی مواد سوخته می‌باشد. توجه داشته باشید که حرارت بیش از حد، موجب از بین رفتن لیزین و دیگر اسیدهای آمینه حساس به حرارت می‌باشد.
