سموم قارچی و توکسین ها یکی از مهمترین عواملی هستند که موجب بروز آلودگی در خوراک انسان و همچنین دام و طیور می‌شوند. این قارچ ها و کپک‌ها باعث تولید مایکوتوکسین شده و در ادامه، مشکلاتی نظیر آلودگی شیر را در پی دارد. مایکوتوکسینها متابولیتهای ثانویهای با وزن مولکولی پایین هستند که توسط قارچ‌ها و کپک‌ها تولید می‌شوند. آسپرژیلوس، فوزاریوم، آلترناریا و پنسیلیوم از جمله قارچ‌هایی هستند که تولید مایکوتوکسین می‌کنند.
این سموم قارچی تاثیرات نامطلوبی بر محصولات غذایی می‌گذارند به نحوی که ممکن است مواد غذایی را در مراحلی مانند تولید، برداشت، حمل و نقل و حتی نگهداری آلوده کنند.
تاثیر سموم قارچی بر انسان
از جمله تاثیرات نامطلوبی که این سموم برجای می‌گذارند، بروز مسمومیت در دام و طیور و همچنین تاثیرات مخربی مانند بروز سرطان در انسان میباشد. این سموم در بدن دام تحت تاثیر فعل و انفعالاتی تبدیل به موادی مضر برای انسان شده و از طریق شیر از بدن دام خارج می‌شود. نکته قابل توجه این است که مصرف این نوع شیر موجب بروز بیماری‌هایی از جمله سرطان در انسان می‌گردد. بنابراین، کنترل سلامت شیر و همچنین پیشگیری از تولید این سموم در بدن دام، یکی از مهمترین کارهایی است که دامداری‌ها باید انجام دهند.
در ادامه به بررسی دقیق‌تر این سموم قارچی و همچنین مایکوتوکسین‌هایی که توسط آنها تولید می‌شود، می‌پردازیم.
مایکوتوکسین چیست؟
همانطور که در ابتدای مطلب گفته شد، قارچ‌ها و کپک‌های موجود در مواد غذایی مانند ذرت، تولید مایکوتوکسین می‌کنند. واژه مایکوتوکسین از ترکیب واژه‌های یونانی MyKHE به معنی قارچ و ToEIKoN به معنی نیزه سمی ساخته شده است. در سراسر دنیا حدود ۴۰۰ نوع مایکوتوکسین شناخته شده است که هریک دارای ساختار شیمیایی متفاوت هستند. از میان این ۴۰۰ نوع مایکوتوکسین حدود ۲۵ نوع از آنها در مواد خوراکی دیده می‌شوند. مایکوتوکسینها به طور معمول در خوراک دام و طیور وجود دارند؛ در این مطلب قصد داریم به بررسی انواع مایکوتوکسین‌های درگیر با خوراک دام و طیور بپردازیم.
بررسی‌های انجام شده در سراسر جهان در زمینه نحوه و گستره‌ی شیوع مایکوتوکسینها، حاکی از آن است که بیش از ۸۱% از نمونه خوراک دام که از قاره‌های آمریکا، اروپا و آسیا جمع آوری شدند، حداقل از نظر یک مایکوتوکسین مثبت هستند.
توجه
بسیاری از قارچ‌های رایج، مایکوتوکسین تولید نمی‌کنند و حضور قارچ در سیلو نشان دهنده وجود مایکوتوکسین نمی‌باشد؛ در مقابل، عدم وجود قارچ نیز نشان دهنده‌ی عدم وجود مایکوتوکسین نیست.
مهمترین عوامل موثر در آلودگی مواد خوراکی به مایکوتوکسینها عبارت اند از: دما، فعالیت آبی (aw) و همچنین فعالیت حشرات
نکته قابل توجه در خصوص رشد قارچ‌ها این است که قارچ‌ها می‌توانند در دمای بین ۱۰ تا ۴۰ درجه سانتی‌گراد، در pH بین ۴ تا ۸ و همچنین در شرایطی که فعالیت آبی بیش از ۰٫۷ باشد، رشد کنند.
عوامل موثر بر رشد قارچ و توکسین در مزرعه
- دما و رطوبت محیط (از جمله خشکسالی)
- فعالیت آبی
- pH
- فعالیت حشرات و جوندگان
- استرس اکسیداتیو
- زمان برداشت محصول
- بسته بندی محصول
- آسیب فیزیکی خوراک
- گونه گیاه
- سموم دفع آفات
- مدیریت کوددهی و بقایای زراعی در مزارع
- تناوب زراعی
- دمای هوا
- رطوبت محیط
- درجه اکسیژن
- مدت نگهداری مواد خوراکی
- ترکیبات ضدقارچ یا ممانعت کننده از رشد قارچ
در ادامه به بررسی انواع مایکوتوکسینها و تاثیرات هریک بر بدن دام خواهیم پرداخت.
انواع مایکوتوکسینها
آفلاتوکسین‌ها
آفلاتوکسین‌ها شامل ۲۰ متابولیت ثانویه قارچی هستند. در میان انواع مایکوتوکسینها، آفلاتوکسین‌ها از بقیه شناخته شده تر هستند و بیشتر مطالعات بر روی آفلاتوکسین‌ها انجام شده است. نکته قابل توجه در مورد آفلاتوکسین‌ها، اثرات سرطان زایی، جهش زایی و ناقص الخلقه زایی آفلاتوکسین‌ها میباشد.
در سال ۱۹۶۰ و پس از مرگ بوقلمون‌ها در انگلیس، مطالعات در مورد مایکوتوکسینها در غذای انسان و دام شدت گرفت. در بین آفلاتوکسین‌ها، آفلاتوکسین B1 دارای اثرات سمی شدیدتری است. مرکز بین المللی پژوهش سرطان، آفلاتوکسین B1 را گروه اول ترکیبات سرطان زا در انسان معرفی کرده است (عواملی که سرطان زایی آنها ثابت شده است).
آفلاتوکسین M1 نوع دیگری از آفلاتوکسین‌ها میباشد که در شیر دفع می‌شود. M1 نسبت به آفلاتوکسین B1 اثرات سمی کمتری دارد و به عنوان گروه دوم ترکیبات سرطان زا برای انسان معرفی شده است.
آفلاتوکسین
اکراتوکسین‌ها
اکراتوکسین‌ها از هفت نوع سم تشکیل شده‌اند که اکراتوکسین نوع A سمیترین آنهاست. اکراتوکسین A به صورت آلودگی طبیعی در غلات (عمدتاً ذرت، جو، گندم، یولاف، چاودار و برنج) و محصولات فرعی غلات (کاه)، آرد و کنجاله بادام زمینی یافت می‌شود. عمده‌ترین بافت‌هایی که تحت تأثیر این سم قرار می‌گیرند شامل کبد و کلیه‌ها هستند. اکراتوکسین‌ها همچنین سرکوب‌کننده سیستم ایمنی هستند.
اکراتوکسین
زیرالنون
نوع دیگری از مایکوتوکسینها، زیرالنون است. تاکنون ۱۶ ترکیب از مشتقات زیرالنون شناسایی شده که مهمترین آنها به ترتیب زیرالنون آلفا و بتا هستند. زیرالنون به عنوان یک آلودگی طبیعی در ذرت و محصولات فرعی آن، جو، گندم، چاودار، سورگوم، کنجد، کاه و سیلوها شناخته شده است.
فوزاریوم گرامیناروم (قارچ تولید کننده زیرالنون) به طور طبیعی در ذرت با رطوبت بالا ایجاد می‌شود و همچنین در یونجه‌های کپک زده و خوراک‌های پلت شده نیز مشاهده شده است.
زیرالنون
علائم مسمومیت با زیرالنون
از مهمترین علائم مسمومیت با زیرالنون، ایجاد فحلی کاذب بوده که با گشاد و قرمز و متورم شدن واژن دام همراه است که این امر ناشی از اثرات شبه استروژنی این سم است (عامل فعال در سم زیرالنون مشابه استروژن عمل میکند).
دام‌های ماده در صورت بروز مسمومیت ممکن است دچار عدم آبستنی، فحلی کاذب، آبستنی کاذب و سقط جنین شوند. جیره گاو شیری با بیشتر از ۲۵۰ پی پی بی زیرالنون سبب بروز مشکلات مربوط به هورمون استروژن، سقط جنین، کاهش خوراک مصرفی، کاهش تولید شیر، تورم واژن، ترشحات واژنی و مشکلات تولیدمثلی شده و در تلسیه‌ها منجر به افزایش غدد پستانی می‌شود.
فومونیسین
بیش از ۲۸ شکل مختلف از فومونیسین شناخته شده است که به عنوان سری‌های A، B، C و P شناخته می‌شوند و بیشترین تهدید را در میان مایکوتوکسینها در تغذیه دام به خود اختصاص می‌دهند.
فومونیسین B (به ویژه فومونیسین B۱) بر اساس آلودگی خوراک سمیترین ترکیب میباشد و به عنوان یک ترکیب سرطانزای احتمالی مطرح است. دوره‌های گرم و خشک و به دنبال آن، شرایط مرطوب و آسیب حشرات مهمترین عوامل مستعد کننده ترشح فومونیسین‌ها توسط گونه‌های فوزاریوم هستند.
مهمترین اثرات فومونیسین‌ها شامل اثر بر سیستم عصبی (لوکو انسفالو مالاژیا)، اثر بر نفرون‌ها، تورم مغزی و ریوی، اثر بر سلول‌های کبد و زخمهای بافت قلب میباشد.
فومونیسین
تریکوتسن‌ها
حدود ۴۰ نوع از مشتقات تریکوتسن وجود دارد. مهمترین سموم این خانواده شامل سم T2 و سم دی-اکسی نیوالنول (DON) است.
سموم تریکوتسن به طور طبیعی در غلات شامل ذرت، جو، سورگوم، چاودار، گندم برنج، یولاف، ارزن و محصولات برپایه غلات یافت می‌شوند. T2 سبب افزایش تولید بیش از حد رادیکال‌های آزاد اکسیژن و یون‌های فلزی مانند روی، مس و نقره شده و از این طریق مرگ سلولی و نهایتاً مرگ حیوان را به دنبال دارد. همچنین تکثیر لنفوسیت‌ها را کاهش داده، عملکرد غشاء را مختل نموده، در تولید آنتی بادی‌ها اثر منفی گذاشته و تکامل سلول‌های دندریتی را دگرگون میکند.
تاثیر مسمومیت با سم T2
مسمومیت با سم T2 همراه با کاهش مصرف خوراک و میزان تولید، لرزش و فلجی پاها، تضعیف پاسخ‌های ایمنی در گوساله‌ها، زخم حفره دهانی، اسهال خونی، ورم روده، زخمهای شیردان و شکمبه، خون‌ریزی روده‌ای و تلف شدن حیوان همراه است. برای مقابله با این سم دو راهکار وجود دارد که شامل سم‌زدایی و استفاده از ترکیبات درمانی برپایه گیاهان دارویی است.
از خصوصیات توکسین (DON) می‌توان به ایجاد حالت تهوع و استفراغ در برخی گونه‌های دامی اشاره کرد. به طور کلی اثرات سمی این سم شامل حالت تهوع، ضربان قلب نامنظم، اسهال، خون‌ریزی، تورم و نکروزه شدن بافت‌های پوست، تخریب بافت‌های خونی، کاهش گلبول‌های سفید خون و پلاکت‌ها، خون ریزی مننژ (مغزی)، تغییرات در عملکرد سیستم عصبی مرکزی، کاهش خوراک مصرفی، نکروزه شدن بافت دهانی، آسیب‌های پاتولوژیکی در بافت‌های مغز استخوان، گره‌های لنفاوی و سلول‌های روده‌ای میباشد.
داروی ضد قارچ
داروی ضد قارچ شاید اصطلاحی کلی و عامیانه در زمینه مقابله با سموم قارچی باشد؛ در صنعت دامداری، معمولا از اصطلاحی به نام “توکسین بایندر” استفاده می‌شود. توکسین بایندرها انواع مختلفی از جمله تعداد اجزا دارند.
کاری که توکسین بایندرها انجام می‌دهند این است که سموم را به خود جذب کرده و موجب خروج آنها از بدن دام می‌شوند؛ در صورتی که اگر از توکسین بایندر استفاده نشود، این سموم وارد شیر شده و در بدن انسان موجب بروز بیماری‌هایی از جمله سرطان می‌شوند.
یکی از محصولات گروه تولیدی دی‌جی‌ام تکنومیکس، توکسین بایندر “نُوی توکس” است که به صورت چند جزئی تولید می‌شود.
توکسین بایندر نوی توکس
توکسین بایندر نوی توکس
اجزای تشکیل دهنده توکسین بایندر نوی توکس عبارت‌اند از:
- مونت موریلونیت
- زغال فعال
- دیواره سلولی مخمر
- عصاره گیاهی
- اسیدهای آمینه
- ویتامین E
- سلنیوم
- اسیدهای آلی
- بتائین
هر یک از مایکوتوکسین‌هایی که بررسی کردیم، با هدف قرار دادن قسمتی از بدن دام، موجب بروز بیماری‌هایی می‌شوند. در جدول زیر به بررسی این موضوع پرداخته‌ایم که هر یک از توکسین‌ها، کدام یک از اندام را درگیر می‌کنند.
راهکارهای نوی توکس
همانطور که در جدول بالا قابل مشاهده است، توکسین بایندر نوی توکس برای هر یک از توکسین‌ها راهکاری را ارائه داده است که با مصرف این توکسین بایندر، سلامت دام در مقابل انواع توکسین‌ها حفظ می‌شود.
جهت دریافت اطلاعات بیشتر در مورد توکسین بایندر نوی توکس، می‌توانید از طریق شماره تماس زیر اقدام کنید:
۴۱۰۳۵۰۰۰ – ۰۲۱
گروه تولیدی دی‌جی‌ام تکنومیکس، تولیدکننده سوپراستارتر و خوراک دام و طیور
