کیفیت خوراک مرغ گوشتی یکی از مهم‌ترین مسائلی است که فعالان صنعت دام و طیور به‌خصوص مرغداران با آن مواجه هستند. امروزه با توجه به رشد جمعیت و گسترش شهرها، نیاز به تولید و پرورش مرغ و گوشت که منابع پروتئینی در سبد غذایی خانوار هستند، بیش از پیش احساس می‌شود؛ اما افزایش تولید باید با افزایش و حفظ کیفیت همراه باشد در غیر این صورت منجر به بروز تلفات و خسارت خواهد شد.
بررسی آنالیز خوراک مرغ گوشتی یکی از مهم‌ترین کارهایی است که هر مرغدار و یا کارشناس فارم باید انجام دهد؛ این بررسی به همراه شناخت اجزاء تشکیل دهنده‌ی خوراک مرغ گوشتی می‌تواند فرآِیند رشد گله را به نحوی بهینه سازد که منجر به دریافت نتایج خوبی در آخر دوره شود.
در این مطلب به بررسی اجزاء مختلف تشکیل دهنده و همچنین آنالیز خوراک مرغ گوشتی پرداخته‌ایم.
تعاریف
پس از بررسی اهمیت تولید و پرورش طیور و همچنین توجه به سلامت تغذیه و خوراک مرغ گوشتی ، نوبت به تشریح اجزاء تشکیل دهنده خوراک و بررسی تاثیر هریک از این اجزاء می‌رسد.
خوراک مرغ گوشتی در حالت کلی از دو بخش ” آب ” و ” مواد خشک ” تشکیل می‌شود. به عنوان مثال بخش عمده‌ی ساختار میوه‌ها را آب تشکیل داده است و این در حالی است که دانه‌ها مقدار کمی آب در ساختار خود دارند. بررسی مواد خشک نشان می‌دهد که در زمان سوزاندن مواد خشک، بخشی از این مواد قادر است بسوزد اما بخش دیگر باقی می‌ماند؛ بخش باقی مانده از مواد خشک را ” خاکستر ” و ” مواد آلی ” تشکیل می‌دهد.
مواد آلی موجود در خوراک مرغ گوشتی به بخش‌هایی مانند کربوهیدرات، چربی، پروتئین و همچنین ویتامین‌ها تقسیم می‌شوند. مواد غیر آلی یا خاکستر خوراک نیز معرف مقدار مواد معدنی موجود در خوراک است.
انواع مواد آلی موجود در خوراک مرغ گوشتی
کربوهیدرات‌ها
کربوهیدرات‌ها یکی از بخش‌های تشکیل دهنده‌ی خوراک مرغ گوشتی هستند که خود شامل ترکیباتی حاوی کربن، هیدروژن و اکسیژن می‌شوند. کربوهیدرات‌ها حدود ۶۰ تا ۹۰ درصد ماده خشک گیاهان را دربر می‌گیرد. بر خلاف گیاهان، بدن حیوانات دارای مقدار کمی کربوهیدرات می‌باشد؛ دلیل این اختلاف در مقدار کربوهیدرات در گیاهان و بدن حیوانات را می‌توان این‌گونه بیان کرد که دیواره سلولی گیاهان از ترکیبات کربوهیدراتی تشکیل شده است و گیاهان انرژی را به صورت کربوهیدرات ذخیره می‌کنند؛ این در صورتی است که دیواره سلولی جانوری از پروتئین تشکیل شده و ذخیره انرژی در حیوانات به صورت چربی است.
کربوهیدرات‌ها بخش بزرگی (در حدود ۷۰ درصد) از جیره خوراک مرغ گوشتی را تشکیل می‌دهند. در حالت کلی می‌توان کربوهیدرات‌ها را به سه دسته‌ی زیر تقسیم کرد:
۱٫ ساده (مونوساکاریدها) مانند قند میوه
۲٫ مرکب (دی ساکاریدها) مانند قند شیر (لاکتوز)
۳٫ پیچیده (پلی ساکاریدها) مانند نشاسته
کربوهیدرات‌ها و چربی‌ها را می‌توان منابع اصلی تامین کننده انرژی در خوراک مرغ گوشتی دانست. کربوهیدرات‌ها را به منظور برآورد سریع و آسان اجزاء به دو بخش زیر تقسیم می‌کنند:
فیبر خام: فیبر خام برای پرندگان قابل دسترسی و مصرف نیست چرا که پرندگان آنزیم مورد نیاز برای تجریه فیبر را ندارند؛ با این وجود برای حفظ سلامت دستگاه گوارش، مقدار خیلی کمی فیبر در جیره لحاظ می‌گردد.
عصاره عاری از اَزُت: برخلاف فیبر خام، اجرای عصاره عاری از ازت برای پرنده قابل دسترس است.
لیپیدها
پس از بررسی کربوهیدرات ها، نوبت به لیپیدها می‌رسد که یکی دیگر از اجزاء تشکیل دهنده‌ی خوراک مرغ گوشتی هستند. لیپیدها در اصطلاح عامیانه با عنوان “چربی” شناخته می‌شوند و در گیاهان و همچنین جانوران وجود دارند. چربی‌ها در آب حل نمی‌شوند و یا به عبارت بهتر، نامحلول در آب هستند اما حلال‌هایی مانند ” اتر” قابلیت حل چربی را دارند.
عصاره اتری چیست؟ مقدار چربی یا روغن در یک خوراک توسط عصاره اتری تعیین می‌شود.
برخی از چربی‌ها وجود دارند که در بدن نقش متابولیک دارند؛ اسید لینولئیک و اسید لینولنیک جز این دسته از چربی‌ها هستند. با توجه به این‌که بدن پرندگان توانایی ساخت این ترکیبات را ندارد، بنابراین این ترکیبات باید از راه جیره تامین شوند. در جیره خوراک مرغ گوشتی ترکیباتی را به این منظور لحاظ می‌کنند که با عنوان “اسیدهای چرب ضروری” شناخته می‌شوند.
تاثیر کمبود چربی در جیره
در صورتی که جیره فاقد چربی باشد، ممکن است تلفات جوجه‌ها تا سن ۱۴ روزگی به ۶۰ درصد برسد.
کمبود اسید لینولئیک در جیره، موجب کاهش اندازه تخم مرغ و همچنین کاهش زنده مانی پرنده می‌شود.
پروتئین‌ها
پروتئین یکی از مهم‌ترین اجزا خوراک مرغ گوشتی محسوب و در جیره به صورت “پروتئین خام” شناخته می‌شود؛ پروتئین خام شامل پروتئین حقیقی و ترکیبات اَزُته غیر پروتئینی می باشد که در ادامه به بررسی دقیق‌تر ساختار آن‌ها می‌پردازیم.
پروتئین‌ها از اسیدهای آمینه تشکیل شده‌اند؛ حدود ۲۲ اسید آمینه مختلف بهم می‌پیوندند و پلیمرهای پیچیده‌ای را ایجاد می‌کنند تا پروتئین‌های ضروری برای ساخت ماهیچه‌ها، غضروف‌ها، بافت‌های پیوندی، پروتئین‌های خون و آنزیم‌ها را به وجود آورند.
منابع تامین پروتئین
کنجاله ذرت و سویا به دلیل دارا بودن مقادیر موثر متیونین و لیزین، منابع پروتئینی خوبی برای خوراک به حساب می‌آیند. نکته مهمی که در انتخاب منابع پروتئینی مد نظر است، بهداشت و سلامت این منابع هستند؛ منابعی از جمله پودر خون و یا پودر گوشت و … امکان انتقال بیماری و درگیر شدن گله را به وجود می‌آورند؛ لذا پیشنهاد می‌شود پیش از خرید کنسانتره و مکمل، حتما نسبت به بررسی و مقایسه آنالیز و جیره اقدام فرمایید.
ویتامین‌ها
ویتامین‌ها یکی دیگر از اجزاء تشکیل دهنده‌ی خوراک مرغ گوشتی هستند که اغلب به مقدار اندک مورد نیازند اما نبود آن‌ها منجر به بروز بیماری می‌شود. ویتامین‌ها اغلب به عنوان کاتالیزور در فرآیندهای آنزیمی بدن استفاده می‌شوند و نقش مهمی را در بدن ایفا می‌کنند.
از ویتامین‌های مورد نیاز بدن حیوان، می‌توان به ۱۳ نوع ویتامین اشاره کرد که اغلب در خوراک مرغ گوشتی وجود دارند. در حالت کلی ویتامین‌ها به دو دسته‌ی ” محلول در آب ” و ” محلول در چربی ” تقسیم می‌شوند که در ادامه به بررسی هر یک می‌پردازیم.
ویتامین‌های محلول در چربی:
تمام ویتامین‌های محلول در چربی، به مقداری چربی برای متابولیسم نیاز دارند.
ویتامین‌های A, D, E, K جز ویتامین‌های محلول در چربی محسوب می‌شوند.
ویتامین‌های محلول در چربی می‌توانند در مخازن چربی بدن ذخیره شوند.
ویتامین‌های محلول در آب:
حیوانات قادر به ذخیره ویتامین‌های محلول در آب نیستند و باید آن‌ها به صورت روزانه از طریق جیره تامین شود.
ویتامین‌های محلول در آب به طور کلی برای متابولسیم انرژی مورد نیاز هستند.
مقادیر اضافی این ویتامین‌ها در بدن از طریق ادرار دفع می‌شود.
ویتامین‌های تیامین (B1)، ریبوفلاوین (B2)، اسید پانتوتنیک، نیاسین، ویتامین B6، بیوتین، اسید فولیک، ویتامین B12، ویتامین C و کولین جز ویتامین‌های محلول در آب هستند.
مواد معدنی
مواد معدنی، اجزاء غیر آلی جیره خوراک مرغ گوشتی را تشکیل می‌دهند و در زمان سوزاندن خوراک، در بخش خاکستر خوراک قرار می‌گیرند. این مواد برای بافت‌های بدن ضروری هستند اما به صورت یکنواخت در تمام بدن یافت نمی‌شوند؛ به عنوان مثال:
اسکلت: حاوی بخش عمده‌ی کلسیم و فسفر است.
ماهیچه: حاوی بخش عمده‌ی پتاسیم است.
خون: آهن عمدتا در خون وجود دارد.
پَر: سیلیکون معمولا در پرها یافت می‌شود.
مواد معدنی اغلب از طریق مکمل‌ها و یا در قالب مواد خوراکی استفاده شده در جیره فراهم می‌شوند؛ نکته حائز اهمیت در خصوص مواد معدنی، قابلیت دسترسی این مواد است که در خوراک متغیر می‌باشد؛ اما به طور کلی کمتر از ۳۰ درصد است.
مواد معدنی به طور کلی عبارت‌اند از: کلسیم، فسفر، سدیم، مس، آهن، منگنز، سلنیوم و روی که کلسیم و فسفر مهم‌ترین عناصر معدنی پر مصرف هستند.
منابع تامین مواد معدنی
عمده منابع مواد معدنی عبارت‌اند از: ذرت، گندم، کنجاله سویا، کنجاله آفتابگردان و سبوس گندم. نکته مهم در خصوص مواد معدنی، اهمیت وجود آن‌ها در جیره است چرا که وجود این مواد برای انجام فعالیت آنزیمی مناسب، فعالیت ایمنی و همچنین توسعه اسکلت ضروری است.
