کارآفرین‌ها همواره یکی از جذاب‌ترین اشخاص هر جامعه‌ای هستند که الگوی بسیاری افراد نیز می‌شوند. یکی از زمینه‌های کارآفرینی در ایران، احداث و توسعه فضاهایی جهت تولید و پرورش دام و طیور به روشهای نوین است. این صنعت در کنار تمام مزایا و ویژگی‌هایی که دارد، چالش‌هایی نیز به همراه دارد که در این مطلب به بیان برخی از آنها می‌پردازیم. بروز بیماری در طیور، یکی از چالش‌هایی است که کارآفرین مرغدار با آن مواجه خواهد شد؛ بروز بیماری اتفاقی قابل پیشگیری است اما نمی‌توان به طور کامل تضمین کرد که رخ نخواهد داد، بنابراین شناخت بیماری‌ها و آمادگی مقابله با آنها برای هر مرغداری ضروری است. بیماری کوکسیدیوز در طیور، یکی از بیماری‌هایی که پرندگان دچار آن می‌شوند.
کوکسیدیوز را بهتر بشناسیم
بیماری کوکسیدیوز در طیور، عفونتی در روده است که به وسیله یک انگل تک سلولی به نام کوکسیدیا به وجود می‌آید. تمامی گونه‌های حیوانات ممکن است به کوکسیدیوز مبتلاء شوند، به خصوص هنگامی که حیوانات به صورت متراکم و در تعداد زیاد پرورش داده می شوند خطر ابتلاء به بیماری افزایش می‌یابد و در صورتی که مدیریت پرورش در سیستم متراکم ضعیف باشد امکان آلودگی دو چندان می‌گردد.
جهت مطالعه علمی‌تر می‌توانید به صفحه ویکی پدیا مراجعه کنید.
کوکسیدیوز در گاو و گوسفند
اگرچه دام‌ها مانند گاو و گوسفند نیز ممکن است به کوکسیدیوز مبتلاء شوند اما به علت صدمات بیشتری که این انگل به طیور وارد می‌کند و افت قابل توجهی که عملکرد اتفاق می‌افتد، این بیماری در طیور از اهمیت بیشتری برخوردار است. از آنجایی که انتقال بیماری از طریق خوردن اووسیت‌های دفع شده در مدفوع می‌باشد این بیماری در مورد گله‌هایی از طیور مانند جوجه‌های گوشتی و مرغهای مادر که روی بستر پرورش می یابند بیشتر مشاهده می‌شود. اکثر کوکسیدیاهای طیور متعلق به جنس ایمریا هستند.
گونه‌های مهم ایمریا که موجب کوکسیدیوز می‌شوند
میزبان ایمریا تا حد زیادی اختصاصی بوده و هر میزبان ممکن است با چندین گونه ایمریا که بیماری‌زایی مختلفی دارند و منحصر به آن میزبان هستند آلوده شود. هفت گونه مهم ایمریا که در ماکیان موجب ایجاد بیماری کوکسیدیوز می‌شوند عبارتند از: ایمریا تنلا (Eimeria tenella)، ایمریا برونتی (E. brunette)، ایمریا نکاتریس (E. necatrix)، ایمریا اسرولینا (E. acervulina)، ایمریا ماکسیما (E. maxima)، ایمریا میتیس (E. mitis) و ایمریا پراکوکس (E. praecox).
شایع‌ترین ایمریا
ظاهراً تمامی این هفت گونه در سراسر دنیا وجود دارند اما شایع ترین آنها ایمریا اسرولینا و ایمریا ماکسیما بوده و بیماریزاترین آنها ایمریا تنلا می‌باشد. هر یک از این سه گونه متداول ایمریا قسمت‌های خاصی از روده را درگیر می کنند. ایمریا اسرولینا در دوازدهه، ایمریا ماکسیما در ژوژنوم و ایلئوم و ایمریا تنلا در سکوم ها ایجاد عفونت می کنند. جراحات و خونریزی های روده در نهایت به صورت اسهال خونی قابل تشخیص می باشد.
پیشگیری از کوکسیدیوز
افزودنیهای خوراکی جهت کنترل و پیشگیری از بیماری کوکسیدیوز با توجه به اینکه بیماری موجب تلفات زیادی در گله های طیور می شود و درمان بیماری نیز بسیار پرهزینه و طولانی می‌باشد لذا پیشگیری از بیماری به مراتب بیشتر از درمان آن اهمیت دارد. جهت کنترل و پیشگیری از بیماری کوکسیدیوز روشهای مختلفی وجود دارد که از جمله می توان به رعایت بهداشت و کاهش رطوبت بستر، توجه به ژنتیک و توسعه سویه هایی از طیور که مقاوم تر هستند، استفاده از واکسن و دارو اشاره نمود. داروهای ضد کوکسیدیوز جهت پیشگیری از بیماری استفاده می شوند.
کوکسیدیوستات چیست؟
به ترکیباتی که مانع رشد کوکسیدیاها می شوند ولی آنها را نمی کشند کوکسیدیوستات گفته می شود و ترکیباتی که باعث کشته شدن این انگل‌ها می‌شوند کوکسیدیوسید نام دارند. در مجموع به ترکیباتی که به هر شکل بر ضد کوکسیدیاها عمل می‌کنند ضدکوکسیدیال گفته می‌شود. داروهای ضدکوکسیدیال شامل آنتی‌بیوتیک‌های یونوفر و داروهای شیمیایی هستند که به صورت افزودنی به خوراک طیور و به خصوص جوجه‌های گوشتی اضافه می‌شوند. یونوفرها یونوفرها مهمترین و مؤثرترین داروهای ضدکوکسیدیال هستند.
یونوفرها
یونوفرها فرآورده‌های تخمیری هستند که بر نقل و انتقال یونهای یک و دو ظرفیتی از غشاء سلول تأثیر می‌گذارند. این مسأله موجب جذب مقدار زیادی از یونهای سدیم و پتاسیم توسط اووسیت‌ها می شود که در نتیجه آن فشار اسمزی داخل اووسیت افزایش یافته و موجب جذب مقدار زیادی آب می‌شود که در نهایت باعث تورم و پاره شدن غشاء سلولی اووسیت خواهد شد. یونوفرهایی که به عنوان ضدکوکسیدیوز مورد استفاده قرار می‌گیرند عبارتند از : موننسین، لازالوسید، سالینومایسین، ناراسین و مادورامایسین.
سولفانامیدها
سولفانامیدها ترکیبات گوگرد دار اولین محصولاتی بودند که برای درمان یا پیشگیری از کوکسیدیوز استفاده شدند. اما با توجه به اثرات کم و بیش سمی سولفانامیدها، مصرف مقادیر زیاد و یا استفاده مداوم از آنها موجب مسمومیت می‌شود. مهمترین سولفانامیدها، سولفاکوینواکسالین است که نیاز ویتامین K پرنده را چندین برابر افزایش می دهد. سولفانامیدها در تشکیل PABA (اسید پارا آمینو بنزوئیک) و اسید فولیک با انگل رقابت می کنند.
دلایل کمبود تیامین
در بسیاری از میکروارگانیسم‌ها PABA یک متابولیت اساسی به شمار می‌رود که در سنتز اسید فولیک نقش مهمی دارد. سولفونامیدها نیز به علت مشابه ساختمانی قادرند به جای PABA در واکنش وارد شوند و در نتیجه مشابه‌های اسید فولیک که از نظر عملکرد، تشابهی به اسید فولیک ندارند تولید می‌گردد و رشد باکتری‌ها مختل می‌شود. آمپرولیوم آمپرولیوم یک داروی ضد تیامین می باشد. آمپرولیوم موجب کمبود تیامین در اووسیت ها می‌شود اما با توجه به مقدار تیامین موجود در جیره، اغلب کمبود تیامین در پرنده دیده نمی شود مگر در حالتی که آمپرولیوم همراه با پودر ماهی بخوبی عمل آوری نشده مصرف شود. آنزیم تیامیناز موجود در پودر ماهی خوب عمل آوری نشده موجب کمبود تیامین می شود.
تاثیر نیکاربازین بر مرغهای تخمگذار
در ضمن آمپرولیوم نباید با جیره‌هایی که حاوی مقادیر زیادی کولین می باشند استفاده شود چون در اثر اختلاط این دو، اسید پیکریک تولید شده و دارو و کولین هر دو از دسترس خارج خواهند شد. نیکاربازین نیکاربازین از دیگر داروهای ضدکوکسیدیال مؤثر می باشد که استفاده از آن در جیره جوجه های گوشتی متداول است. استفاده از نیکاربازین در جیره مرغهای تخمگذار یا مادر موجب کاهش توانایی تولید مثلی آنها می‌شود.
نتیجه‌گیری
همچنین در مرغهای تخم قهوه ای افزودن نیکاربازین به جیره موجب سفید شدن رنگ پوسته تخم مرغ پس از ۴۸ ساعت می شود. این از دست رفتن رنگ پوسته با قطع مصرف دارو به حالت طبیعی بر می‌گردد. در ضمن به نظر می رسد که نیکاربازین اثرات زیان آور تنش گرمایی را تشدید می نماید و باعث افزایش تلفات می شود. نیکاربازین اثر همکوشی متقابلی با ناراسین دارد. اثرات منفی نیکاربازین بر دستگاه تولید مثلی به صورت کاهش تولید تخم مرغ و وزن تخم مرغ و کاهش جوجه درآوری بروز می‌کند.
مکانیسم مولکولی که نیکاربازین از طریق آن بر روی تولیدمثل مرغ تأثیر می گذارد هنوز ناشناخته مانده است. سایر داروهای ضدکوکسیدیوز ضدکوکسیدیالهای کوئینولین و کلوپیدول انرژی متابولیسمی سیستم سیتوکروم کوکسیدیا را محدود می‌کنند. یونوفرهای پولی اتر توازن اسمزی سلولهای پروتوزوا را به وسیله تغییر نفوذپذیری غشاء سلول نسبت به کاتیونهای قلیایی معکوس می کنند.
